|
" شناسایی و اولویتبندی راهبردهای مدیریت حوزه آبخیز بازه حوض مشهد "
نور، حمزه
| شماره شناسایی
|
:
|
18884405
|
| شماره مدرک
|
:
|
۶۷۵۹۱
|
| نام عام مواد
|
:
|
[گزارش تحلیلی مطالعاتی]
|
| شناسه افزوده
|
:
|
نور، حمزه
|
|
|
:
|
دسترنج، علي
|
|
|
:
|
مصفائي، جمال
|
|
|
:
|
صالح پورجم، امين
|
| عنوان اصلي
|
:
|
شناسایی و اولویتبندی راهبردهای مدیریت حوزه آبخیز بازه حوض مشهد
|
| نام نخستين پديدآور
|
:
|
نور، حمزه
|
| عنوان اصلي به زبان ديگر
|
:
|
Determining Integrated Watershed Management Strategies in Baze-Hoze Watershed Using SWOT
|
| وضعیت انتشار
|
:
|
تهران: پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري، ۱۴۰۴
|
| فروست
|
:
|
شماره ثبت ۶۷۵۹۱ مورخ ۱۴۰۴/۰۴/۱۷۶۷۵۹۱
|
|
|
:
|
سامانه سمپات
|
| توصیفگر
|
:
|
راهبردهای مدیریتی، سلامت آبخیز، آبخیزداری مشارکتی، مسائل اقتصادی-اجتماعی
|
| خلاصه یا چکیده
|
:
|
یکی از متداولترین روشهای تصمیمگیری گروهی در جهت تعیین استراتژی و راهبردهای مدیریتی، استفاده از ماتریس SWOT میباشد. در این روش شناسایی نظاممند عوامل داخلی و خارجی و اهمیت آنها مد نظر است و راهبردها باید بهترین سازگاری را با این عوامل داشته باشند. از آنجاییکه مديران معمولا منابع مالي کافي براي اجراي تمام راهبردها را دراختیار ندارند، لذا بايد تصميمگيري کرد که کدام راهبردها از اولويت بالاتري براي اجرا برخوردارند. تحليل SWOT فاقد پتانسيل لازم براي اولويتبندي راهبردها است. یکی از روشهای پرکاربرد براي اولويتبندي راهبردها استفاده از ماتريس برنامهريزي کمي (QSPM) میباشد. باید توجه داشت که تفاوتهای محیطی، اقتصادی و اجتماعی موجب میشود که هر حوزه آبخیز شرایط منحصر بفردی از نظر نقاط قوت و ضعف و حتی فرصتها و تهدیدها وجود داشته باشد. در این راستا تحقیق حاضر با هدف شناسایی راهبردهای مدیریتی و اولویتبندی آنها در حوزه آبخیز بازه حوض مشهد با هدف ارتقای وضعیت سلامت و توسعه خدمات زیست بوم، طرحریزی شده است. بدینمنظور، ابتدا مهمترین منابع درآمدی و وضعیت اقتصادی آبخیزنشینان مورد بررسی قرار گرفته و مهمترین مشکلات زیست محیطی (عوامل کاهش سلامت آبخیز)، شناسایی و تعیین شد. سپس از چارچوب SWOT برای شناسایی راهبردها و از تکنیک QSPM برای اولویتبندی آنها استفاده شد. برای تعیین امتیاز عوامل داخلی و خارجی از پرسشنامه طیف لیکرت پنجطبقهای تکمیلی توسط دو گروه کارشناسان و جوامع محلی استفاده شده است. همچنین برای تعیین اوزان نسبی عوامل نیز از AHP استفاده شد. سپس امتیازات وزنی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدها محاسبه و برآیند عوامل داخلی و خارجی برآورد شد. در مرحله بعد، با توجه به نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای آبخیز بازه حوض، هر یک از عوامل درونی و بیرونی بهصورت زوجی در نظر گرفته شده و راهبردهایی برای تامین اهداف مدیریت تعریف شد. سپس، جذابیت نهایی هر راهبرد با استفاده از مدل QSPM محاسبه و اولویت راهبردهای مختلف تعیین گردید. در این تحقیق نظرات 37 نفر از خبرگان، کارشناسان و بهرهبرداران حوزه آبخیز بازه حوض از پرسشنامه¬ها استخراج شد. نتایج نشان داد "مراتع و توسعه محصولات فرعی آن" با وزن 34/0، "درآمد کم آبخیزنشینان در مقایسه با مناطق شهری" با وزن 37/0، "تسهیلات دولتی کمبهره برای اشتغال روستایی" با وزن 38/0 و "بخشی نگری و تعدد در مراکز تصمیمگیری حوضه" با وزن 35/0 بهترتیب مهمترین نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید در حوضه بازه حوض میباشند. در ادامه با تحلیل و مقایسه عوامل داخلی و خارجی، راهبردهای چهارگانه SO، WO، ST و SO مشخص شدند. دراین زمینه ده راهبرد شامل توسعه بومگردی، توسعه کشت گیاهان دارویی، احیا مراتع با مشارکت مردم، اقدامات کنترل سیل در بالادست قنوات، آموزش و ترویج الگوی کشت، توجه به جوامع محلی و مدیریت مشارکتی، تسهیل در واگذاری اراضی بهمنظور توسعه گیاهان دارویی و بومگردی، تهیه حدنگار و جلوگیری از تغییرات کاربری اراضی، امکان بهرهبرداری طولانیمدت از مراتع و تهیه برنامههای ریسک خشکسالی و سیلاب، برای مدیریت آبخیز بازه حوض شناسایی شد. در نهایت نتایج اولویتبندی راهبردها با استفاده از QSPM نشان داد که راهبردهای مرتبط به معیشت جایگزین (توسعه کشت گیاهان دارویی و توسعه بومگردی) و همچنین کاهش آسیبپذیری به مخاطرات (اقدامات کنترل سیل در بالادست قنوات) اولویت بالاتری نسبت به بقیه موارد دارند. در مجموع میتوان انتظار داشت که اجرای راهبردهای منتخب، با بهبود معیشت خانوار روستایی ساکن در حوزه آبخیز، تقویت آگاهیهای محلی و کاهش اثرات پدیدههای حدی اقلیمی (سیل و خشکسالی)، میتواند به تقویت تابآوری جامعه محلی، حفظ منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند. نتایج این تحقیق نشاندهنده اهمیت ویژه تقویت برنامههای معیشت جایگزین و تابآوری در برابر سیل و خشکسالی در جهت بهبود سلامت آبخیز بازه حوض است. پیشنهاد میشود که اجرای این راهبردها با همکاری و مشارکت فعال جامعه محلی و نهادهای مرتبط صورت گیرد تا بهتوان به بهترین نتایج دست یافت.
|
|
|
:
|
The first step in the integrated watershed management is developing management strategies. In this regard, one of the most common methods is the use of the SWOT matrix, which evaluates the internal factors (strengths and weaknesses) and external factors (opportunities and threats) of the system. In recent years, the use of SWOT for participatory planning and the use of diverse stakeholder perspectives in watershed management has grown significantly. However, each watershed has unique circumstances in terms of strengths and weaknesses, and even opportunities and threats. In this regard, the present study aims to develop a strategic management plan in the Baze-Hoez watershed with a comprehensive and systematic approach. The present research was conducted in the Baze-Hoze watershed with an area of 112.7 km2, located in the southwestern part of Mashhad city, Iran. To achieve the goals of the present study, first, SWOT matrix and tables of internal and external factors were formed. After reviewing the reports, field survey and brainstorming with experts, six weak points and six strong points were identified as internal factors. Also, six threats and six opportunities were selected as external factors in the SWOT matrix. In the following, determining the scores of the factors using the Likert questionnaire and determining the relative weights of each factor was considered using the hierarchical analysis technique (AHP). Finally, by multiplying the weight by the score of each item, its importance was determined, and strategies were determined based on the importance of various items of internal and external factors. The results of a survey of 37 experts and residents of the watershed regarding the strengths, weaknesses, opportunities, and threats of integrated watershed management plans were extracted from questionnaires. The results showed "pastures and the development of its by-products" with a weight of 0.34, "low income of watershed residents compared to urban areas" with a weight of 0.37, "underutilized government facilities for rural employment" with a weight of 0.38 and "sectoralism in decision-making centers of the watershed" with a weight of 0.35 are the most important strengths, weaknesses, opportunities and threats in the watershed. Finally, the results showed that the score of internal and external factors is -0.19 and 0.31, respectively, which indicates the superiority of weaknesses and opportunities over strengths and threats. Therefore, the WO (conservative) strategy in this watershed should be considered. In this regard, strategies for the restoration of pastures with the participation of the people, flood control measures upstream of the Qanats, and education and promotion of the cultivation pattern are suggested according to the weak points of the watershed and the opportunities. In this regard, the participation of local communities in watershed management and decision-making in the implementation of biological and mechanical measures should be considered in comprehensive watershed management strategies.
|
| |